Męczennica, znana także jako passiflora, to roślina o przepięknych i charakterystycznych kwiatach.  Znajduje zastosowanie jako roślina ozdobna, a niektóre jej odmiany wytwarzają jadalne owoce. Niektóre gatunki męczennicy są wykorzystywane także w ziołolecznictwie – mają bowiem m.in. działanie uspokajające i nasenne. Dowiedz się, jak samodzielnie prowadzić uprawę męczennicy i sprawdź czego jeszcze nie wiedziałeś o tej roślinie.

Męczennica czyli kwiat męki Pańskiej

Męczennica (łac. Passiflora) to roślina z rodziny męczennicowatych. Pochodzi z rejonów obu Ameryk, Azji, Australii oraz Afryki. Do Europy została sprowadzona w XVIII wieku, wtedy też hiszpańscy misjonarze w Ameryce Południowej nadali roślinie jej nazwę. Jej łacińska nazwa powstała z połączenia dwóch słów “passio” – oznaczającego cierpienie, oraz “flos” – kwiat. Nawiązuje ona do męki Chrystusa, której symboliki dopatrzono się w wyglądzie kwiatów męczennicy. Dlatego też roślina nazywana bywa kwiatem męki Pańskiej.

Zobacz także: Mniszek lekarski – zastosowanie, przepisy i wpływ na zdrowie

Charakterystyka męczennicy

Istnieje co najmniej 513 gatunków męczennicy, wiele z nich jest uprawianych w ciepłych regionach świata. Męczennica jest rośliną tworzącą wieloletnie pnącza i wąsy czepne, którymi przyczepia się do podpór. Niektóre gatunki mogą tworzyć drzewa, krzewy lub byliny. Pędy męczennicy mogą osiagać długość nawet kilkudziesięciu metrów, w zależności od odmiany. Liście rośliny mogą być proste lub złożone, czasem ząbkowane na brzegach. Na liściach motyle często składają jaja, dlatego niektóre gatunki passiflory wykształciły małe przyrosty na liściach imitujące jaja motyli, w celu zmylenia motyli i nadania wrażenia, że liście są zajęte. Inne gatunki męczennicy z kolei wykształciły takie liście, na których motyle nie składają jaj. Owocami passiflory są kuliste jagody zwane także marakują lub torebki. Tylko u ok. 20 gatunków passiflory owoce są jadalne. Niewątpliwie najciekawszym elementem męczennicy są jej duże i egzotyczne kwiaty, różniące się lekko w zależności od odmiany.

Kwiat męczennicy

Budowa kwiatu passiflory jest niezwykle oryginalna i charakterystyczna. Kwiaty są zwykle pojedyncze lub podwójne. U podstawy posiadają one duże płatki barwy białej, na których osadzone jest mocno rozwinięte i krążkowane dno kwiatowe, zawierające od 5 do 8 działków kielicha, tyle samo płatków oraz trójokółkowy, silnie postrzępiony przykoronek. W środkowej części kwiatu znajduje się słupek z 3-5 znamionami, otoczony pręcikami (w ilości 5-8) ułożonymi wierzchołkowo. Taka konstrukcja kwiatu ułatwia zapylanie go przez owady, kolibry oraz nietoperze. Passiflora kwitnie bardzo intensywnie, lecz niestety krótkotrwale – pojedyncze kwiaty żyją maksymalnie 2 dni.

Owoc męczennicy

Owoc passiflory, marakuja, kształtem i kolorem przypomina śliwkę, a jej miąższ przypomina wnętrze granatu. Wewnątrz posiada nasiona otoczone delikatną galaretowatą osnówką, z której pozyskuje się aromatyczny sok, zawierający duże ilości witamin A i C.

Męczennica – odmiany

Poniżej przedstawione są najpopularniejsze odmiany męczennicy.

• Męczennica błękitną (Passiflora caerulea)

W doniczce najczęściej uprawia się właśnie męczennicę błękitną ze względu na jej imponujące niebiesko-fioletowe kwiaty. Pochodzi ona z lasów Ameryki Południowej. Uprawiana w cieplejszych krajach, ale także w Polsce. Jej pnącza osiągają długość nawet 10 m w środowisku naturalnym.

• Męczennica cielista (Passiflora incarnata)

Naturalnie występuje na obszarach Stanów Zjednoczonych. Uprawiana także w Polsce jako roślina ozdobna. Posiada jadalne owoce i trójklapowe liście zakończone wąsami. Jej nazwa nawiązuje do barwy jej kwiatów, która jest biała lub łososiowa. Jest rośliną psychoaktywną i wykorzystuje się ją do produkcji leków uspokajających.

• Męczennica jadalna (Passiflora edulis Sims)

To właśnie jej owoce (marakuja) są najbardziej rozpowszechnione i najczęściej wykorzystywane w przemyśle spożywczym i sztuce kulinarnej. Pochodzi z Ameryki Południowej i jest uprawiana w krajach tropikalnych. Tworzy pnącza o długości do 15 m i kwiaty z przewagą koloru białego lub fioletowego.

• Męczennica miękka (Passiflora mollissima)

Znana także pod nazwą handlową kuruba, pochodzi z regionu andyjskiego Ameryki Południowej. Bardzo szybko rośnie, przez co uważana jest za gatunek inwazyjny. Tworzy pnącza osiągające długość do 20 m. Jej owoce mają kształt eliptyczny i długość do 12 cm. Są wykorzystywane w sztuce kulinarnej – najczęściej zjada się je na surowo.

• Męczennica olbrzymia (Passiflora quadrangularis)

Swoją nazwę zawdzięcza długości pnącza osiągającego nawet 40 m długości. Uprawiana jest w cieplejszych krajach jako doniczkowa roślina ozdobna – w takich warunkach osiąga ok. 3 m długości. Wytwarza duże (do 35 cm długości), jadalne owoce o nieco kwaskowatym smaku.

Męczennica – właściwości lecznicze

Poza walorami ozdobnymi męczennica bywa także uprawiana do celów leczniczych. Surowcem leczniczym jest ziele męczennicy. Ziele rośliny ma przede wszystkim działanie nasenne, przeciwstresowe, przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, przeciwkaszlowe i hipotensyjne. Wiele gatunków męczennicy posiada liście o działaniu rozkurczowym i uspokajającym. Męczennica łagodzi objawy histerii oraz epilepsji. Pomaga uspokoić się w sytuacjach silnego rozchwiania emocjonalnego oraz w przypadku bezsenności. Siła jej działania porównywana jest do lupuliny. Przyjmowanie męczennicy łagodzi także objawy towarzyszące zespołowi nadpobudliwości ADHD, przy którym wykazuje działanie podobne do metylofenidatu – inhibitora wychwytu zwrotnego dopaminy, niwelując przy tym występowanie skutków ubocznych. Męczennica jest także inhibitorem enzymu aromatazy, która powoduje przemianę testosteronu w estrogen, co wraz z wiekiem powoduje np. zanik libido i wzrost tkanki tłuszczowej u mężczyzn.

Przeczytaj także: Piwonia lekarska: niezwykły kwiat o licznych zastosowaniach

Męczennica – przeciwskazania

Męczennicy nie mogą stosować kobiety karmiące oraz w ciąży, gdyż może pobudzić skurcze macicy, a także osoby obsługujące pojazdy i maszyny ze względu na jej działanie nasenne. Nie powinny jej także stosować małe dzieci, chyba że pod kontrolą lekarza. Nie należy spożywać wegetatywnych części rośliny ani młodych owoców, gdyż mogą powodować niebezpieczne zatrucia.

Męczennicy nie powinny także stosować osoby przyjmujące leki przeciwdepresyjne z rodzaju inhibitorów oksydazy monoaminowej (zawierające substancje takie jak moklobemid, selegilina, fenelzyna czy iproniazyd), gdyż monoaminooksydaza nie mogąc deaminować serotoniny w mózgu powoduje podwyższenie jej poziomu, co może doprowadzić do niebezpiecznego zespołu serotoninowego. Przez zastosowaniem męczennicy należy skonsultować się ze specjalistą. Także stosowanie innych środków nasennych lub uspokajających raz z męczennicą jest niewskazane.

Dawkowanie męczennicy

Maksymalna zalecana dawka rozdrobnionego ziela wynosi 8 g na dzień. Zioło należy popijać gorącym napojem lub przygotować napar (8 g ziela zalać wrzątkiem i parzyć ok. 20 minut). Z suchego ziela męczennicy można także przygotować nalewkę. W sprzedaży dostępne są syropy i tabletki zawierające wyciąg z męczennicy.

Męczennica – uprawa

Męczennica nadaje się do uprawy w domu, np. na balkonie lub tarasie. Należy zapewnić jej dostęp do świeżego powietrza i stanowisko słoneczne, lecz osłonięte przed wiatrem. Gleba powinna być żyzna, próchnicza, lekko darniowa, o lekko kwaśnym pH, z domieszką torfu i piasku.

Jesień, zima i wiosna

W okresie jesiennym, zimowym i wiosennym roślina musi przebywać w mieszkaniu, gdyż od września do marca przechodzi okres spoczynku. Wtedy temperatura jej otoczenia powinna wynosić 10-15°C, w zależności od odmiany. Passiflora kwitnie przez całe lato. Należy wtedy zapewnić jej temperaturę nie spadającą poniżej 20°C.

Lato

Latem należy ją bardzo obficie podlewać (ale tak żeby rośliny nie przelać), a raz na 10 dni nawozić. W okresie spoczynku męczennicę podlewamy tylko na tyle, aby całkowicie nie wysuszyć jej podłoża. W okresie wzrostu roślinie należy zapewnić podpory, gdyż oplątywanie się jej wąsów nawzajem szkodzi roślinie i hamuje jej kwitnienie. Należy obserwować wzrost rośliny i w razie zbyt intensywnego wzrostu przycinać pędy. U młodych roślin na początku konieczne może być samodzielne delikatne owinięcie wąsów wokół podpory w celu ich naprowadzenia, potem roślina będzie robiła to sama.

Jak dbać o męczennicę?

Doniczka dla męczennicy nie powinna być zbyt duża, gdyż wtedy nie zakwitnie. Co rok zmieniamy donicę na o 2 cm większą, gdyż roślina szybko się rozrasta. U starszych roślin wymieniamy jedynie wierzchnią warstwę podłoża. Na wiosnę jedną trzecią pędów męczennicy przycinamy, aby pobudzić intensywniejszy wzrost i kwitnienie. W razie konieczności możemy także przycinać pędy latem, pamiętając o tym, żeby omijać pędy które zaczęły tworzyć kwiaty.

Sadzonki męczennicy

Sadzonki męczennicy możemy uzyskać z nasion, sadzonki pędów lub przez podział bryły korzeniowej. Nasiona męczennicy możemy nabyć w sklepach ogrodniczych. Możemy je także pozyskać z owoców rośliny macierzystej, jednak wtedy nowe rośliny będą kwitły słabiej i różniły się od starej rośliny. Sadzonki pędów uzyskujemy poprzez ucięcie półzdrewniałych pędów posiadających listki. Ucinamy jego wąsy i wkładamy do donicy wypełnionej mieszanką piasku i torfu. Donicę zakrywamy folią na miesiąc. Po tym czasie roślinę można przesadzić do właściwego podłoża. Najlepszym sposobem jest uzyskiwanie nowych roślin poprzez podział korzenia podczas przesadzania starej rośliny. Należy delikatnie rozdzielić korzeń, tak aby każda z otrzymanych części rośliny miała swoje korzenie. Rośliny umieszczamy w osobnych donicach. Męczennica jest stosunkowo odporna na atak grzybów, jednak często jest atakowana przez mszyce, przędziorki i wełnowce. Zwalczymy je dostępnymi w sklepach ogrodniczych preparatami chemicznymi.

Przeczytaj jeszcze: Dzika róża – skarbnica zdrowia i urody w przyrodzie