Borówka czarna, zwana potocznie jagodą, była znana już w starożytności. Medycyna ludowa uważała ją za skuteczny środek na biegunkę i choroby pasożytnicze. Dziś jest bardzo popularna w przemyśle spożywczym, ale i ceniona za swoje właściwości lecznicze. Dowiedz się do czego można wykorzystywać borówkę czarną.

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.), znana także jako borówka czernica, czernica, jagoda, czarne jagody, jagody leśne czy borówka leśna, jest rośliną wieloletnią z rodziny wrzosowatych. Występuje w obszarze umiarkowanym i arktycznym Europy, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce jest bardzo pospolita na terenie prawie całego kraju, z wyjątkiem Żuław Wiślanych, Mazowsza i Podlasia. Borówka czarna najwięcej skupisk, zwanych jagodziskami, posiada na południu Polski. Występuje zwykle w postaci krzewinki, czasem krzewu. Lubi gleby ubogie, kwaśne i bogate w humus. Często stanowi składnik runa w lasach liściastych i iglastych, jednak rośnie także na pastwiskach, wrzosowiskach i wzniesieniach. Osiąga wysokość maksymalnie 30 cm, w górach krzewinki mogą być niższe. Mocno rozrasta się za pomocą kłączy i może zajmować powierzchnię kilku metrów kwadratowych, co czasem blokuje kiełkowanie nasion drzew. Borówka czarna wspomaga stabilność ekosystemu, gdyż wspomaga bytowanie różnych gatunków mikroorganizmów, owadów, ssaków, ptaków i fauny glebowej. Borówka czarna rozmnażania dokonuje poprzez ptaki, które rozsiewają nasiona zjadając owoce. Niestety jagoda czarna jest także podatna na ataki niektórych pasożytów i grzybów. Łodyga czarnej jagody w postaci kłącza znajduje się pod ziemią. Średnio osiąga 2 m długości. Z łodygi wyrastają silnie rozgałęzione, nagie pędy nadziemne. Starsze są koloru szarobrązowego, a młode zielonego. Liście borówki czarnej są krótkoogonkowe, jajowate, jasnozielone, cienkie i nagie. Ich brzegi są lekko ząbkowane. Osiągają od 1-4 cm długości. Na jesień stają się czerwone i opadają. Co ciekawe, borówka czarna jako jedyna roślina z rodziny wrzosowatych może przeprowadzać proces fotosyntezy bez posiadania liści. Kwiaty borówki są pojedyncze, dzbankowate, umieszczone w kątach liści. Są barwy biało-różowej lub zielono-różowej. Borówka czarna kwitnie od kwietnia do czerwca. Owoce borówki czarnej, znane jako po prostu jagody są najpierw zielone, potem czerwienieją i ciemnieją w miarę dojrzewania. Całkowicie dojrzałe są barwy ciemnej, czarnej z niebieskim nalotem chroniącym je przed wyschnięciem. Ich średnica wynosi 6-10 mm. Zawierają brązowe, wydłużone nasiona, w ilości ok. 20 sztuk. Jagody czarne są jednymi z najbardziej znanych owoców leśnych. Borówka czarna owocuje od czerwca do września. Jej owoce są masowo zbierane i wykorzystywane w przetwórstwie i przemyśle spożywczym, a także w celach leczniczych. Z czarnych jagód możemy przygotowywać dżemy, syropy, soki, kompoty, konfitury, a także herbaty, odwary i nalewki. Konkurentem borówki czarnej jest borówka amerykańska, której owoce są większe. To jednak borówka czarna posiada bogatszy zakres właściwości zdrowotnych.

Czarne jagody – właściwości lecznicze

Surowcem leczniczym borówki czarnej są jej owoce – jagody, oraz liście. Ze względu na zawartość witaminy A i C oraz antocyjanów posiada silne właściwości przeciwutleniające (antyoksydacyjne) i przeciwzapalne, dzięki czemu niweluje szkodliwy wpływ wolnych rodników, hamuje procesy starzenia, obniża ciśnienie krwi i poprawia krążenie. Jagódki czarne mogą spożywać także osoby cierpiące na cukrzycę. Dawniej uważano, że ze względu na zawartość glikozydu obniżają one bowiem poziom cukru we krwi. W medycynie ludowej jagody stosowano na biegunkę, gdyż posiadają właściwości ściągające i zwalczające szkodliwe bakterie w przewodzie pokarmowym. Dzięki zawartości garbników i pektyn świeże i suszone jagody spowalniają ruchy robaczkowe jelit i zmniejszają przepuszczalność błon śluzowych, co obniża zawartość wody w kale. Jagody łagodzą nieżyty żołądka, owrzodzenia okrężnicy, nudności i niestrawność. Czarne jagody zawierają związki takie jak przeciwutleniacze, kwas foliowy i kwas elagowy. Mówi się, że czarne jagody mają szczególnie korzystny wpływ na wzrok. Poprawiają widzenie o zmierzchu, przynoszą ulgę osobom pracującym przy komputerze, łagodzą schorzenia siatkówki i retinopatie spowodowane zaburzeniami krążenia, przede wszystkim u osób starszych. Dlatego też jagody bywają składnikiem preparatów wspomagających wzrok. Borówka czarna świetnie sprawdza się w walce z bakteriami i wirusami – zapobiega i łagodzi infekcje oraz stany zapalne układu oddechowego. Świeże owoce pomocne są także w walce z pasożytami takimi jak glisty i owsiki. Jagody wspomagają także układ krążenia. Istnieją doniesienia, że jagody zapobiegają problemom naczyniowym, zakrzepicy, żylakom, chorobie sercowo-naczyniowej oraz hemoroidom, a także zwiększają przepuszczalność naczyń krwionośnych (dzięki witaminie P), obniżają poziom złego cholesterolu (takie działanie mają także liście borówki) i uszczelniają ściany naczyń włosowatych. Poza tym napar z suszonych jagód czarnych ma działanie uspokajające, przeciwbólowe, niwelujące zmęczenie i poprawiające sen. Jagody stosowane zewnętrznie mają działanie antyseptyczne, łagodzą stany zapalne skóry i błon śluzowych. Borówka czarna bywa też stosowana jako środek na infekcje i kamienie nerkowe oraz szkorbut. Ma działanie moczopędne dzięki zawartości związków flawonoidowych. Owoce jagód zawierają także kwasy organiczne, kwercetynę, witaminy z grupy B i sole mineralne. Liście borówki oprócz garbników i glikozydów zawierają także kwasy organiczne, procyjanidy, irydoidy, flawonoidy, sole mineralne i mangan. Zawartość kalorii w borówkach (kcal): 29 na 50 g.

Zobacz także: Jagoda goji – superfoods o niezwykłych właściwościach

Borówka czarna – środki ostrożności

Bez względu na to, jak będą wykorzystane, owoce borówki czarnej zależy przed zastosowaniem bezwzględnie umyć, gdyż nieoczyszczone mogą spowodować zakażenie tasiemcem bąblowcem i bąblowicą. Nie istnieją badania wykluczające działania niepożądane, dlatego suszonych jagód nie zaleca się kobietom w ciąży, karmiącym oraz dzieciom. W przypadku biegunki trwającej ponad 3 dni należy bezwzględnie zgłosić się do lekarza. Nie zaleca się stosowania preparatów z liści borówki czarnej dłużej niż 2 tygodnie. Borówki nie należy stosować w przypadku przyjmowania leków albo innych ziół obniżających poziom glukozy we krwi i ciśnienia tętniczego. W rzadkich przypadkach jagoda czarna może powodować bóle i zawroty głowy oraz problemy przewodu pokarmowego. W przypadku wystąpienia podobnych objawów, należy zaprzestać stosowania jagód i skonsultować się z lekarzem. Rekomendowana dzienna dawka do celów leczniczych to 20-60 g suszonych jagód (1-2 łyżki). Diabetycy powinny unikać stosowania herbatek z borówki z domieszką innych ziół, ze względu na brak dowodów potwierdzających działanie takich mieszanek.

Borówka czarna – zbiór i stosowanie

Do celów leczniczych i spożywczych zbieramy tylko owoce dojrzałe. Jeśli zbieramy liście, muszą być one zielone. Nie zbieramy owoców mokrych np. od deszczu – zbieranie przeprowadzamy w suchy, pogodny dzień. Jagody zbieramy ręcznie i delikatnie – nie stosujemy tzw. zbieraczek do jagód, gdyż nie pozwalają one na automatyczne odrzucenie zepsutych owoców oraz niszczą pędy i liście. Nie zbieramy owoców z ziemi. Zebrane owoce umieszczamy w płaskich pojemnikach o pojemności do 10 kg, aby uniknąć zgniecenia jagód. Pojemnik powinien być przewiewny, np. kosz wiklinowy. Borówki transportujemy i przechowujemy w niskich temperaturach. Jeśli zamierzamy przygotować przetwory z jagód, musimy zrobić to szybko, gdyż owoce psują się już po 1-2 dniach, nawet w lodówce. Jagody możemy także zamrażać. Z borówki czarnej możemy przygotować przetwory takie jak dżemy, konfitury i marmolady, a także napar, odwar kompot i sok z jagód. Również popularna jest wino oraz nalewka z borówki czarnej. W aptece możemy znaleźć preparaty (zarówno dietetyczne jak i kosmetyczne) z zawartością borówki czarnej.

Sok z jagód (borówki czarnej) – przygotowanie:

Kilogram jagód zalewamy ok. 60 ml wody i dodajemy 40 dag cukru. Gotujemy na małym ogniu. Po zagotowaniu trzymamy jeszcze przez 10-15 minut, mieszając. Jagody przecedzamy, wlewamy do butelek i pasteryzujemy przez ok. 15-20 minut. Spożywamy 3 łyżki soku na szklankę wody.

Napar z jagód (borówki czarnej) – przygotowanie:

Suche jagody w ilości 10-15 g zalewamy szklanką wrzątku i zaparzamy przez 10 minut. Pijemy 2-3 razy dziennie. Napar możemy także wykorzystać do płukania jamy ustnej i gardła.

Przeczytaj jeszcze: Jarmuż – przepisy, właściwości lecznicze i uprawa