Jałowiec to gatunek rośliny należących do rodziny cyprysowatych. Rośnie w strefach umiarkowanych i subpolarnych północnej półkuli. W Polsce możemy spotkać odmianę jałowca zwaną jałowcem pospolitym. Jest chętnie uprawiany ze względu na swoje właściwości ozdobne, ale nie tylko. Posiada właściwości lecznicze, ale i stosuje się go m.in do produkcji ginu. Poznaj zastosowanie i właściwości jałowca.

Jałowiec – charakterystyka, odmiany

Jałowiec jest wiecznie zielonym krzewem iglastym rosnącym w strefie umiarkowanej i okołobiegunowej północnej półkuli. Zwykle osiąga wysokość maksymalnie do 20 metrów (tzw. fanerofit); niektóre odmiany są niskie i rozrastają się poziomo (tzw. chamefity). Jałowiec rośnie wolno, rozgałęziając się w różne strony. Liście szpilkowate, ostre, barwy szarozielonej, o długości 1-1,5 cm. Posiada silnie rozbudowany i rozgałęziony system korzeniowy. Krzewy rosną w różnych miejscach, wszędzie tam gdzie gleba jest sucha i przepuszczalna – murawy, odłogi, lasy i tereny skaliste. Potrafią znosić niekorzystne warunki środowiska. Niektóre odmiany jałowca, takie jak jałowiec pośredni, preferują bardziej wilgotne gleby i tereny bagienne. Jałowiec jest rośliną dwupienną, co oznacza, że posiada kwiaty rozdzielnopłciowe. Kwiaty jałowca są niepozorne, skryte w kątach liści. Pojawiają się w czerwcu, a dojrzewają z końcem września. Po zapyleniu, łuski kwiatostanu tworzą owoce jałowca, tzw. czarno-niebieską szyszkojagodę, która jest najcenniejszą częścią tej rośliny i to właśnie jej jałowiec zawdzięcza wiele swoich cennych właściwości.

Popularne odmiany jałowca

• Jałowiec pospolity (Juniperus communis)
  

  Gatunek światłolubny, popularny w Polsce, posiada ponad 50 odmian uprawnych różniących się kształtem i kolorem liści, dlatego roślina ta jest często hodowana w celach ozdobnych. Posiada regularny, wąski, owalny pokrój. Rośnie powoli i łatwo się uprawia. Niewymagający, może rosnąć na glebach suchych, wapiennych, ubogich, kwaśnych, ale też i wilgotnych. Naturalnie występuje na terenach nizinnych i niskich terenach gór, często w towarzystwie sosny lub brzozy. Tworzy odmiany charakteryzujące się różnicami w pokroju i barwie liści. Niektóre odmiany odmiany: Arnold, Bruns, Hibernica, Meyer (pokrój kolumnowy), Anna Maria, Green Carpet, Repanda (pokrój płożący), oraz odmiany mieszane (Gold Cone, Spotty Spreader).

• Jałowiec chiński (Juniperus chinensis)
  

  Jak sama nazwa wskazuje, pochodzi z terenów Azji. Osiąga do 20 m wysokości. Rośnie bardzo szybko. Często uprawiany w miejskich parkach w formie krzewu. Odporny na niekorzystne warunki środowiskowe i upały. Najlepiej czuje się w glebach wilgotnych, ale przepuszczalnych. Dobrze znosi przycinanie w okresie od późnej wiosny do wczesnego lata. Odporny na nadmierne podlewanie i choroby. Odmiany: Blaauw, Blue Alps, Expansa Variegata, Kaizuka, Monarch i inne.

• Jałowiec sabiński (Juniperus sabina)
  

  Pochodzi z gór południowej Europy oraz terenów Azji. Silnie rozgałęziony krzew, mało wymagający. Jego pędy i owoce są śmiertelnie trujące. Nie wolno go sadzić w pobliżu gruszy – powodu tzw. rdzę gruszy, zakażenie grzybem Gymnosporangium sabinae. Uprawiany w ogródkach skalnych i na murkach. Rośnie bardzo silnie i szybko. Odmiany: Blaue Donau, Glauca, Variegata, Tamariscifolia.

• Jałowiec skalny (Juniperus scopulorum)
  

  Rzadko uprawiany w Polsce. Niewymagający, jeśli chodzi o glebę, jednak lubi dobre nasłonecznienie. Osiąga do 12 m wysokości. Dobrze znosi susze i mrozy. Rośnie powoli. Do popularnych odmian zaliczamy Blue Arrow, Blue Heaven, Skyrocket, Springbank.

• Jałowiec płożący (Juniperus horizontalis)

  Gatunek niski, tworzący “dywan”, łatwy w uprawie. Doskonale znosi mróz. Rośnie dziko na terenach północnych Ameryki Północnej. Uprawiany w Polsce w celach dekoracyjnych. Nadaje się do uprawy w ogródkach skalnych. Może także pełnić funkcję trawnika, jednak nie należy go siać razem z trawą. Lubi przepuszczalną, dobrze nasłonecznioną glebę. Wyróżniamy wiele odmian jałowca płożącego różniących się kształtem i barwą, np. Alpina, Bar Harbor, Blue Chip, Golden Carpet, Hugh, Ice Blue, Plumosa (do 60 cm wysokości), Villa Maria, Wiltonii (popularna w Polsce) i inne.

• Jałowiec łuskowaty (Juniperus scopulorum)
  

  W zależności od odmiany przybiera formy krzewu lub drzewa. Niewysoki, maksymalnie do 2 m wysokości. Lubi lekkie, piaszczyste gleby, aczkolwiek nie jest wybredny. Dobrze czuje się na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Łatwo się uprawia. Odmiany: Blue Carpet, Blue Star, Dream Joy, Holger, Meyeri i inne.

• Jałowiec pośredni (Juniperus × media)

  Typ jałowca niewysokiego (do 1-2 m) i  rozłożystego. Rośnie szybko. Tolerancyjny względem podłoża. Uprawiany w ogródkach przydomowych i miejskich parkach. Popularne odmiany: Gold Star, Mint Julep.

Uprawa jałowca

Uprawa jałowca jest stosunkowo nietrudna. Roślina dobrze znosi niesprzyjające warunki glebowe czy zanieczyszczenia powietrza. Sadzenie przeprowadzamy wczesną wiosną lub jesienią. Idealna gleba powinna być sucha, przepuszczalna i piaszczysta. Jałowiec na ogół dobrze znosi mrozy (tylko nieliczne odmiany należy osłaniać w okresie zimowym, takie jak Allgold czy Blue Pacific) i suszę – nie wymaga regularnego i obfitego podlewania. Wręcz przeciwnie, nadmierne podlewanie jałowca pospolitego skutkuje jego obumieraniem. Korzystne dla jałowca pospolitego będzie ściółkowanie gleby i nawożenie. Wykorzystujemy nawozy przeznaczone pod iglaki, a zabieg nawożenia przeprowadzamy od wiosny do połowy lata. W okresie przedzimowym wystarczą tzw. nawozy jesienne, które służą do przygotowania rośliny na okres zimowy.

Jałowiec zwykle nie potrzebuje częstego przycinania, gdyż długo zachowuje ładny kształt. W przypadku wyższych odmian zaleca się związanie ich pędów na czas zimy, aby zalegający śnieg nie spowodował ich odkształcenia. Jałowiec możemy rozmnażać za pomocą sadzonek, które pobieramy od rodziny macierzystej w okresie letnim i umieszczamy w glebie składającej się z piasku i torfu. Korzenie jałowca rozgałęziają się silnie, dlatego w razie potrzeby rośliny należy przesadzać gdy są jeszcze młode. Jałowca płożącego nie należy kosić – uszkodzeniu ulegają wtedy pędy rośliny.

Jałowiec w kuchni

Owoce jałowca posiadają łagodny, lekko gorzkawy i żywiczny smak, a także silny aromat, dzięki czemu suszone sprawdzają się jako przyprawa do mięs (także z grilla) – dziczyzny, cielęciny, królika, kaczki, drobiu, ryb, schabu, kiełbas, wędlin i pasztetów.  Jałowcem doprawia się także kapustę, czerwone buraki, gulasze mięsne, bigos, sosy i marynaty na bazie wina. Dodaje się go także do aromatyzowania napojów alkoholowych – wódek, likierów, nalewek, syropów i soków. Jałowiec jest także głównym składnikiem jałowcówki – ginu. Doda również smaku deserom owocowym. Dobrze łączy się z przyprawami takimi jak oregano, majeranek, ziele angielskie i tymianek. Drewno jałowca wykorzystuje się do wędzenia wędlin i ryb.

Jałowiec – właściwości lecznicze

Jałowiec posiada też wiele właściwości prozdrowotnych. Szyszkojagody jałowca zawierają kwasy organiczne, węglowodany, sole mineralne, żywice, glikozydy, woski, chlorofile, garbniki, flawonoidy, pektyny, pentozany i cenny olejek eteryczny, w którym znajdują się monoterpeny, diterpeny i seskwiterpeny.

Jałowiec pospolity ma korzystny wpływ na układ moczowy. Działa moczopędnie i antybakteryjnie. Łagodzi stany zapalne, obrzęki i infekcje układu moczowego. Wyciąg z owoców jałowca wspomaga także pracę układu pokarmowego. Ułatwia trawienie, pobudza produkcję soku żołądkowego i żółci, a także reguluje ruchy perystaltyczne jelit. Niweluje wzdęcia i pomaga przy zatruciach wątroby. Jałowiec sprawdza się także przy przeziębieniach i katarze – ma działanie rozgrzewające. Jest składnikiem niektórych maści i żeli rozgrzewających, ze względu na swoje właściwości łagodzące bóle stawów, mięśni i bóle reumatyczne. Kąpiel z gałązkami i owocami jałowca ma działanie dezynfekujące i łagodzące stany zapalne skóry. Jałowiec łagodzi objawy łupieżu, astmy, cukrzycy i nadczynności tarczycy.

Jałowiec – środki ostrożności

Jałowiec stosowany w nadmiarze może powodować szereg skutków ubocznych, takich jak np. podrażnienie wątroby i nerek. Kobiety w ciąży, a także osoby z zaburzeniami pracy nerek i wątroby nie powinny stosować jałowca doustnie w formie naparu. Olejek z jałowca może być stosowany jedynie zewnętrznie. Zatrucie jałowcem skutkuje zaburzeniami pracy dróg moczowych i nerek – może wystąpić krwiomocz, białkomocz i bóle. Przedawkowanie objawia się także przyspieszonym oddechem, szybką pracą serca i jelit. U kobiet w ciąży mogą wystąpić skurcze i krwawienia z macicy. Także przy stosowaniu zewnętrznym olejek z jałowca może powodować reakcje alergiczne, objawiające się podrażnieniem, pieczeniem, pęcherzami i zaczerwienieniem skóry.