Jałowiec to gatunek rośliny należących do rodziny cyprysowatych. Rośnie w strefach umiarkowanych i subpolarnych północnej półkuli. W Polsce możemy spotkać odmianę jałowca zwaną jałowcem pospolitym. Jest chętnie uprawiany ze względu na swoje właściwości ozdobne, ale nie tylko. Posiada właściwości lecznicze, ale i stosuje się go m.in do produkcji ginu. Poznaj zastosowanie i właściwości jałowca.

Jałowiec – charakterystyka, odmiany

Jałowiec jest wiecznie zielonym krzewem iglastym rosnącym w strefie umiarkowanej i okołobiegunowej północnej półkuli. Zwykle osiąga wysokość maksymalnie do 20 metrów (tzw. fanerofit); niektóre odmiany są niskie i rozrastają się poziomo (tzw. chamefity). Jałowiec rośnie wolno, rozgałęziając się w różne strony. Liście szpilkowate, ostre, barwy szarozielonej, o długości 1-1,5 cm. Posiada silnie rozbudowany i rozgałęziony system korzeniowy. Krzewy rosną w różnych miejscach, wszędzie tam gdzie gleba jest sucha i przepuszczalna – murawy, odłogi, lasy i tereny skaliste. Potrafią znosić niekorzystne warunki środowiska. Niektóre odmiany jałowca, takie jak jałowiec pośredni, preferują bardziej wilgotne gleby i tereny bagienne. Jałowiec jest rośliną dwupienną, co oznacza, że posiada kwiaty rozdzielnopłciowe. Kwiaty jałowca są niepozorne, skryte w kątach liści. Pojawiają się w czerwcu, a dojrzewają z końcem września. Po zapyleniu, łuski kwiatostanu tworzą owoce jałowca, tzw. czarno-niebieską szyszkojagodę, która jest najcenniejszą częścią tej rośliny i to właśnie jej jałowiec zawdzięcza wiele swoich cennych właściwości.

Przeczytaj także: Tajemnice dzikiego czosnku: Dlaczego czosnek niedźwiedzi jest skarbem natury?

Popularne odmiany jałowca

• Jałowiec pospolity (Juniperus communis)
  

  Gatunek światłolubny, popularny w Polsce, posiada ponad 50 odmian uprawnych różniących się kształtem i kolorem liści, dlatego roślina ta jest często hodowana w celach ozdobnych. Posiada regularny, wąski, owalny pokrój. Rośnie powoli i łatwo się uprawia. Niewymagający, może rosnąć na glebach suchych, wapiennych, ubogich, kwaśnych, ale też i wilgotnych. Naturalnie występuje na terenach nizinnych i niskich terenach gór, często w towarzystwie sosny lub brzozy. Tworzy odmiany charakteryzujące się różnicami w pokroju i barwie liści. Niektóre odmiany odmiany: Arnold, Bruns, Hibernica, Meyer (pokrój kolumnowy), Anna Maria, Green Carpet, Repanda (pokrój płożący), oraz odmiany mieszane (Gold Cone, Spotty Spreader).

• Jałowiec chiński (Juniperus chinensis)
  

  Jak sama nazwa wskazuje, pochodzi z terenów Azji. Osiąga do 20 m wysokości. Rośnie bardzo szybko. Często uprawiany w miejskich parkach w formie krzewu. Odporny na niekorzystne warunki środowiskowe i upały. Najlepiej czuje się w glebach wilgotnych, ale przepuszczalnych. Dobrze znosi przycinanie w okresie od późnej wiosny do wczesnego lata. Odporny na nadmierne podlewanie i choroby. Odmiany: Blaauw, Blue Alps, Expansa Variegata, Kaizuka, Monarch i inne.

• Jałowiec sabiński (Juniperus sabina)
  

  Pochodzi z gór południowej Europy oraz terenów Azji. Silnie rozgałęziony krzew, mało wymagający. Jego pędy i owoce są śmiertelnie trujące. Nie wolno go sadzić w pobliżu gruszy – powodu tzw. rdzę gruszy, zakażenie grzybem Gymnosporangium sabinae. Uprawiany w ogródkach skalnych i na murkach. Rośnie bardzo silnie i szybko. Odmiany: Blaue Donau, Glauca, Variegata, Tamariscifolia.

• Jałowiec skalny (Juniperus scopulorum)
  

  Rzadko uprawiany w Polsce. Niewymagający, jeśli chodzi o glebę, jednak lubi dobre nasłonecznienie. Osiąga do 12 m wysokości. Dobrze znosi susze i mrozy. Rośnie powoli. Do popularnych odmian zaliczamy Blue Arrow, Blue Heaven, Skyrocket, Springbank.

• Jałowiec płożący (Juniperus horizontalis)

  Gatunek niski, tworzący “dywan”, łatwy w uprawie. Doskonale znosi mróz. Rośnie dziko na terenach północnych Ameryki Północnej. Uprawiany w Polsce w celach dekoracyjnych. Nadaje się do uprawy w ogródkach skalnych. Może także pełnić funkcję trawnika, jednak nie należy go siać razem z trawą. Lubi przepuszczalną, dobrze nasłonecznioną glebę. Wyróżniamy wiele odmian jałowca płożącego różniących się kształtem i barwą, np. Alpina, Bar Harbor, Blue Chip, Golden Carpet, Hugh, Ice Blue, Plumosa (do 60 cm wysokości), Villa Maria, Wiltonii (popularna w Polsce) i inne.

• Jałowiec łuskowaty (Juniperus scopulorum)
  

  W zależności od odmiany przybiera formy krzewu lub drzewa. Niewysoki, maksymalnie do 2 m wysokości. Lubi lekkie, piaszczyste gleby, aczkolwiek nie jest wybredny. Dobrze czuje się na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Łatwo się uprawia. Odmiany: Blue Carpet, Blue Star, Dream Joy, Holger, Meyeri i inne.

• Jałowiec pośredni (Juniperus × media)

  Typ jałowca niewysokiego (do 1-2 m) i  rozłożystego. Rośnie szybko. Tolerancyjny względem podłoża. Uprawiany w ogródkach przydomowych i miejskich parkach. Popularne odmiany: Gold Star, Mint Julep.

Przeczytaj także: Arcydziegieł litwor – roślinna tajemnica lecznicza z głębin Europy

Uprawa jałowca

Uprawa jałowca jest stosunkowo nietrudna. Roślina dobrze znosi niesprzyjające warunki glebowe czy zanieczyszczenia powietrza. Sadzenie przeprowadzamy wczesną wiosną lub jesienią. Idealna gleba powinna być sucha, przepuszczalna i piaszczysta. Jałowiec na ogół dobrze znosi mrozy (tylko nieliczne odmiany należy osłaniać w okresie zimowym, takie jak Allgold czy Blue Pacific) i suszę – nie wymaga regularnego i obfitego podlewania. Wręcz przeciwnie, nadmierne podlewanie jałowca pospolitego skutkuje jego obumieraniem. Korzystne dla jałowca pospolitego będzie ściółkowanie gleby i nawożenie. Wykorzystujemy nawozy przeznaczone pod iglaki, a zabieg nawożenia przeprowadzamy od wiosny do połowy lata. W okresie przedzimowym wystarczą tzw. nawozy jesienne, które służą do przygotowania rośliny na okres zimowy.

Jałowiec zwykle nie potrzebuje częstego przycinania, gdyż długo zachowuje ładny kształt. W przypadku wyższych odmian zaleca się związanie ich pędów na czas zimy, aby zalegający śnieg nie spowodował ich odkształcenia. Jałowiec możemy rozmnażać za pomocą sadzonek, które pobieramy od rodziny macierzystej w okresie letnim i umieszczamy w glebie składającej się z piasku i torfu. Korzenie jałowca rozgałęziają się silnie, dlatego w razie potrzeby rośliny należy przesadzać gdy są jeszcze młode. Jałowca płożącego nie należy kosić – uszkodzeniu ulegają wtedy pędy rośliny.

Jałowiec w kuchni

Owoce jałowca posiadają łagodny, lekko gorzkawy i żywiczny smak, a także silny aromat, dzięki czemu suszone sprawdzają się jako przyprawa do mięs (także z grilla) – dziczyzny, cielęciny, królika, kaczki, drobiu, ryb, schabu, kiełbas, wędlin i pasztetów.  Jałowcem doprawia się także kapustę, czerwone buraki, gulasze mięsne, bigos, sosy i marynaty na bazie wina. Dodaje się go także do aromatyzowania napojów alkoholowych – wódek, likierów, nalewek, syropów i soków. Jałowiec jest także głównym składnikiem jałowcówki – ginu. Doda również smaku deserom owocowym. Dobrze łączy się z przyprawami takimi jak oregano, majeranek, ziele angielskie i tymianek. Drewno jałowca wykorzystuje się do wędzenia wędlin i ryb.

Jałowiec – właściwości lecznicze

Jałowiec posiada też wiele właściwości prozdrowotnych. Szyszkojagody jałowca zawierają kwasy organiczne, węglowodany, sole mineralne, żywice, glikozydy, woski, chlorofile, garbniki, flawonoidy, pektyny, pentozany i cenny olejek eteryczny, w którym znajdują się monoterpeny, diterpeny i seskwiterpeny.

Jałowiec pospolity ma korzystny wpływ na układ moczowy. Działa moczopędnie i antybakteryjnie. Łagodzi stany zapalne, obrzęki i infekcje układu moczowego. Wyciąg z owoców jałowca wspomaga także pracę układu pokarmowego. Ułatwia trawienie, pobudza produkcję soku żołądkowego i żółci, a także reguluje ruchy perystaltyczne jelit. Niweluje wzdęcia i pomaga przy zatruciach wątroby. Jałowiec sprawdza się także przy przeziębieniach i katarze – ma działanie rozgrzewające. Jest składnikiem niektórych maści i żeli rozgrzewających, ze względu na swoje właściwości łagodzące bóle stawów, mięśni i bóle reumatyczne. Kąpiel z gałązkami i owocami jałowca ma działanie dezynfekujące i łagodzące stany zapalne skóry. Jałowiec łagodzi objawy łupieżu, astmy, cukrzycy i nadczynności tarczycy.

Jałowiec – środki ostrożności

Jałowiec stosowany w nadmiarze może powodować szereg skutków ubocznych, takich jak np. podrażnienie wątroby i nerek. Kobiety w ciąży, a także osoby z zaburzeniami pracy nerek i wątroby nie powinny stosować jałowca doustnie w formie naparu. Olejek z jałowca może być stosowany jedynie zewnętrznie. Zatrucie jałowcem skutkuje zaburzeniami pracy dróg moczowych i nerek – może wystąpić krwiomocz, białkomocz i bóle. Przedawkowanie objawia się także przyspieszonym oddechem, szybką pracą serca i jelit. U kobiet w ciąży mogą wystąpić skurcze i krwawienia z macicy. Także przy stosowaniu zewnętrznym olejek z jałowca może powodować reakcje alergiczne, objawiające się podrażnieniem, pieczeniem, pęcherzami i zaczerwienieniem skóry.