Bez czarny (Sambucus Nigra), zwany również lekarskim, dzikim, bzowiną i hyćką, w medycynie ludowej stosowany głównie jako środek przeciw przeziębieniom – działa przeciwgorączkowo, łagodzi kaszel oraz wzmacnia naczynia krwionośne.  Przy zaburzeniach trawiennych oraz bólach pęcherza warto popijać sok lub wino z czarnego bzu, gdyż regulują trawienie i działają moczopędnie. Ciepła herbata działa napotnie i koi nerwy. Wszystkie części dzikiego bzu zawierają sambunigrynę, toksyczny składnik, który podczas gotowania i suszenia traci swoje szkodliwe właściwości, ale spożyty na surowo działa trująco.

Czarny bez, a dokładniej?

Bez czarny to krzew liściasty, roślina jednopienna, owadopylna, nieodłączny element krajobrazu wiejskiego. Od niepamiętnych czasów porasta dziko polskie wsie, a dodatkowo, w gęstych skupiskach uprawiany jest w gospodarstwach. Kwiaty bzu pojawiają się wiosną, na przełomie maja i czerwca, wabią pszczoły, gdyż wydzielają intensywny zapach. Po zakwitnięciu pojawiają się owoce w postaci drobnych, kulistych, soczystych pestkowców, początkowo zielone, z czasem nabierają intensywnej ciemnoczerwonej barwy, a dojrzałe na przełomie sierpnia i września nabierają ciemnogranatowego/czarnego, błyszczącego koloru (przypominają wówczas, w jakimś stopniu jagody). Owoce wabią ptaki, które po “wieczerzy” plamią teren wokoło ciemnymi odchodami. Najlepiej wobec tego sadzić czarny bez dalej od domu, ale wciąż w zasięgu wzroku. Jako krzew, szybko rośnie i tworzy rozłożystą, rozgałęzioną koronę. Osiąga do 3 metrów wysokości. Dobrze znosi formowanie, można go zatem podcinać tak, by kształtem przypominał niewielkie drzewo.

W kulturze europejskiej czarny bez zapisał się jako krzew, który jest siedliskiem złych demonów. Znano jego silne właściwości lecznicze, ale pomimo tego otaczano krzew czcią, nie ścinano jego gałęzi, nie palono nim ognisk. Kładło się jedynie chorego pod koroną bzowiny i przeprowadzano zabiegi lecznicze wierząc, że sama bliskość drzewa o ciemnych mocach wypędzi zarazę z organizmu chorego.

Doceniany i stosowany już w starożytności, grecki lekarz Hipokrates nazywał go swoją podręczną apteczką.

Najważniejsze właściwości lecznicze czarnego bzu

– Wspiera proces leczenia przeziębienia i grypy. Dzięki dużej zawartości witaminy C (60-100 mg / 100 g.) i soli mineralnych sok z czarnego bzu wzmocni organizm i tym samym przystosuje go do walki z drobnoustrojami

– Działa przeciwgorączkowo, dzięki takim składnikom jak kwasy fenolowe, garbniki, flawonoidy, sterole

– Neutralizuje wolne rodniki, czyli zapobiega procesom starzenia się komórek. Owoce czarnego bzu zawierają silny przeciwutleniacz – antyocyjan, który zmniejsza ilość wolnych rodników w naszym organizmie. Obok aroni, owoce czarnego bzu wykazują największą zawartość antyocyjanów.

– Działa moczopędnie, dlatego herbata czy sok z czarnego bzu, przepisywane są jako lekarstwo podczas problemów z układem moczowym

– Ma korzystny wpływ na układ krwionośny. Dzięki dużej zawartości rutyny uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne oraz oczyszcza krew, poprzez usuwanie z niej szkodliwych produktów powstałych w procesie przemian metabolicznych

– Zmniejsza nieżyt nosa i wpływa korzystnie na  drogi oddechowe, ale w bardzo niewielkim stopniu

Warto pamiętać, że nie tylko owoce, a cała roślina czarnego bzu uznawana jest za leczniczą, z tego względu w sklepach zielarskich można spotkać niemalże wszystkie jej części – liście, kwiaty, owoce, korę.

Jak zrobić sok z czarnego bzu?

Przepis I. Sok z owoców czarnego bzu z cukrem i cytryną

Składniki na 2,5 litra soku:

• 5 kg owoców dzikiego bzu
• 5 szklanek cukru
• 5 szklanek wody
• cytryna

Świeże owoce umyj, zalej wodą z cukrem i gotuj na małym ogniu przez godzinę aż powstanie gęsty sok. Odcedź miąższ od soku i gotuj jeszcze na średnim ogniu przez pół godziny. Gotowy sok rozlej do szklanych buteleczek lub słoików. Odwróć je do góry dnem i pasteryzuj przez 15 minut.

Przy przeziębieniu pij 1 szklankę soku 2 razy dziennie.

Przepis II. Sok z owoców czarnego bzu bez cukru, odpowiedni dla diabetyków

Składniki:

• Czarny bez ( z 5kg owoców uzyskamy 3 litry soku)
• Sól kamienna
• 2 szklanki wody

Dobra wiadomość jest taka, że same owoce czarnego bzu same w sobie są słodkie.

Przygotowanie soku z czarnego bzu krok po kroku:

1. Zakładamy jednorazowe rękawiczki (sok nie schodzi z dłoni nawet po kilkukrotnym myciu rąk mydłem)
2. Widelcem oddzielamy owoce od łodygi.
3. Przebieramy zielone niedojrzałe owoce od ciemnogranatowych dojrzałych
4. Owoce wkładamy do garnka, ugniatamy widelcem, tak by puściły sok. Dodajemy szczyptę soli, wodę i gotujemy przez 40 minut bez przykrycia.
5. Po ugotowaniu zawartość garnka zlewamy na sitko o drobnych oczkach.
6. Uzyskany sok gotujemy jeszcze przez 7 minut
7. Przelewamy zawartość garnka do słoików lub szklanych buteleczek i odwracamy je do góry nogami na 10 minut.

Zobacz także: Majeranek – właściwości, zastosowanie i uprawa

Co zrobić z pozostałościami owoców po wyciśnięciu soku z czarnego bzu?

Nie wyrzucać! Z pozostałości owoców można zrobić ocet z czernego bzu. Przełóż miąższ do słoika, zalej ciepłą wodą, dodaj 4 łyżki/1 litr wody i pożywkę (znajdziesz ją w sklepie z artykułami do produkcji wina). Gotuj przez chwilę na małym ogniu co jakiś czas mieszając. Jeśli chce uzyskać nietylko zdrowy, ale także pyszny w smaku ocet dodaj 5 pokrojonych, średniej wielkości jabłek. Całość gotuj na małym ogniu przez 15 minut.

Jak zrobić syrop z czarnego bzu?

Przepis I. Syrop z owoców czarnego bzu

Składniki:

• ⅔ szklanki świeżych owoców czarnego bzu
• ⅔ szklanki wody
• 2 łyżki sproszkowanego imbiru
• 1 łyżeczka cynamonu
• ½ łyżeczki sproszkowanych goździków lub 1 goździk w całości
• 2 łyżki miodu

Przygotowanie:

Oddzielamy kulki bzu od łodygi za pomocą widelca. Oddzielamy niedojrzałe (zielone) kulki od dojrzałych (ciemnogranatowych). Na sitku myjemy owoce czarnego bzu. Następnie przekładamy umyte kulki do garnka, dodajemy wszystkie składniki, za wyjątkiem miodu i gotujemy na wolnym ogniu przez 40 minut. Ugotowane owoce odstawiamy do wystygnięcia. Lekko ciepłe przekładamy na sito, tak by oddzielić pulpę od soku. W tym momencie dodajemy miód (nie wcześniej, gdyż miód gotowany w temperaturze powyżej 40 stopni traci swoje cenne właściwości). Jeśli syrop jest odpowiednio słodki przelewamy go do słoika, jeśli nie to dodajemy więcej miodu.

Przechowuj najlepiej w lodówce. Syrop z powodzeniem możesz łączyć z wodą, cytryną i miętą jako codzienny zdrowy i orzeźwiający napój.

Przepis II. Syrop z kwiatów czarnego bzu krok po kroku

Składniki na 2 litry syropu:

– 40 dobrze rozwiniętych baldachów kwiatów czarnego bzu

– Sok wyciśnięty z 5 dużych cytryn

– 2 litry wody

– 1 kg cukru ( można zastąpić ksylitolem)

*Cukier to naturalny konserwant. W medycynie ludowej to właśnie z niego robiło się przetwory, powidła, nalewki syropy. Używając ksylitolu nie mamy pewności, że nasze wyroby po parunastu dniach się nie zepsują. Zatem jeśli chcesz wypić syrop odrazu po przygotowaniu, możesz śmiało użyć małokalorycznego ksylitolu. Jeśli chcesz przechowywać syrop miesiącami w piwnicy użyj cukru.

Przygotowanie syropu z kwiatów czarnego bzu, krok po kroku:

1. Kwiaty zalewamy wrzątkiem i odstawiamy na noc, na 12 godzin
2. Odcedzamy przez gazę, wywar zlewamy do garnka
3. Dodajemy cukier i sok z cytryny, mieszamy
4. Nie gotujemy syropu, jedynie doprowadzamy do wrzenia i po pojawieniu się bąbelków odrazu pzelewamy do wcześniej wyparzonych buteleczek lub słoików i odwracamy je do góry dnem na 15 minut

Podczas przeziębienia spożywaj 2 razy dziennie po łyżce wywaru z kwiatów czarnego bzu. Bardzo dobrze smakuje dodany do herbaty.

Smacznego!

Przepis na wino z czarnego bzu

Składniki na 20 litrów wina z czarnego bzu:

– 10 kg owoców czarnego bzu (samych czarnych kulek)

– 5 kg cukru

– 5 litrów wody

– 40 g kwasku cytrynowego

– Drożdże + pożywka (np. Aromatic Wine Complex)

Sprzęt potrzebny do wyprodukowania wina:

– wiadro

– mieszadło

– duży garnek do zagotowania owoców

– bukłak (pojemnik) fermentacyjny z pokrywą i rurką fermentacyjną

– balon z korkiem i rurką fermentacyjną

Przygotowanie wina z czarnego bzu:

1. Owoce bzowiny wrzuć do dużego garnka i zalej 5 litrami wody. Po doprowadzeniu wody do wrzenia wyłącz gaz lub płytę grzewczą.  Odczekaj 30 minut, aż owoce przestygną.
2. Pojemnik fermentacyjny umyj i odkaź, tak by drobnoustroje nie połączyły się z bakteriami fermentacyjnymi. Następnie wsyp do niego owoce wraz z sokiem uzyskanym z podgrzewania i zamknij pokrywę pojeminika.
3. Teraz masz chwilę czasu na przyrządzenie syropu cukrowego. Rozpuść 3 kg cukru w 5 litrach gorącej wody i odstaw roztwór do przestygnięcia.
4. Do przestudzonego syropu dodaj 40g kwasu cytrynowego i połącz go z zawartością pojemnika fermentacyjnego
5. Dodaj drożdże i wymieszaj całość
6. Na bukłaku umieść naklejkę z datą, rodzajem i ilością składników
7. Pojemnik fermentacyjny zamknij pokrywą z rurką fermentacyjną i odstaw go. Od tego momentu drożdże już pracują.
8. Po 2- 3 tygodniach przefiltruj nastaw, tak by oddzielić owoce od cieczy i przelej wino do balona, tak by od tego momentu trunek fermentował już bez owoców.
9. Przygotuj syrop cukrowy złożony z pozostałych 2 kg cukru. Czyli 2 kg cukru rozpuść w 1,5 litra gorącej wody, a po przestygnięciu dodaj do balona z winem.
10. Po 1,5 miesiąca zlej wino znad osadu.

Gotowe! Smacznego!

Przeczytaj także: Borówka czarna – charakterystyka, zastosowanie i właściwości lecznicze